Νέα – Ενημερώσεις
Η εφαρμογή της Ενσυνειδητότητας σε άτομα με Κατάθλιψη και Αγχώδεις Διαταραχές
- 25 Οκτωβρίου, 2023
- Posted by: Γιάννης Βλαχάκης
- Category: Mindfulness Owl Trainer
Στατιστικά δεδομένα για την κατάθλιψη και τις αγχώδεις διαταραχές
Η κατάθλιψη είναι μια από τις διαταραχές που απασχολούσε πάντα τους ειδικούς ψυχικής υγείας καθώς επηρεάζει περισσότερο από 280 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, σύμφωνα με μελέτες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Στην Ελλάδα ο επιπολασμός αγγίζει το 5,7% του γενικού πληθυσμού. Επιπλέον οι έρευνες του ΠΟΥ δείχνουν ότι το 4% του παγκόσμιου πληθυσμού βρίσκεται στο φάσμα των αγχωδών διαταραχών (όπως ορίζονται από το DSM-5). Το 2019, 301 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο διαγνώστηκαν με αγχώδεις διαταραχές. Αξίζει να αναφερθεί ότι η συννοσηρότητα της κατάθλιψης και των αγχωδών διαταραχών είναι συχνή και αποτελεί βασικό παράγοντα θνησιμότητας.
Οι ενσυνειδητότητα ως ψυχοθεραπευτικό μέσο
Η ενσυνειδητότητα/Mindfulness μας βοηθάει να επικεντρώνουμε την προσοχή μας στο εδώ και τώρα , στην παρούσα στιγμή και να αποδεχόμαστε τις καταστάσεις ακριβώς έτσι όπως είναι στην πραγματικότητα και όχι έτσι όπως θα θέλαμε εμείς να ήταν ή όπως φανταζόμαστε ότι είναι. Επιπλέον, οι αρχές τις ενσυνειδητότητας όπως η ευγενική παρατήρηση χωρίς κριτική, η αποδέσμευση και η αποστασιοποίηση από τα συμπτώματα της διαταραχής φαίνεται να ενσωματώνονται εύκολα από τους θεραπευόμενους. Είναι ερευνητικά αποδεδειγμένο ότι η ενσυνειδητότητα είναι ένα ευεργετικό μέσο για άτομα που βρίσκονται στο φάσμα ψυχικών διαταραχών, όπως: κατάθλιψη, διαταραχή πανικού, διαταραχές άγχους (ΓΑΔ, άγχος υγείας κ.α.), διατροφικές διαταραχές κ.α. (Clinical Handbook of Mindfulness – Jon Kabat Zinn ).
Την τελευταία δεκαετία υπάρχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον από ψυχιάτρους, ψυχολόγους και συμβούλους ψυχικής υγείας, οι οποίοι θέλουν να εκπαιδευτούν στις παρεμβάσεις που βασίζονται στην ενσυνειδητότητα, προκειμένου να τις εντάξουν στη θεραπευτική διαδικασία. Στη συνέχεια του άρθρου θα μελετηθεί η ενσυνειδητότητα, ως μία βοηθητική παρέμβαση για ανθρώπους που έχουν διαγνωστεί με κατάθλιψη ή/και αγχώδεις διαταραχές.
Η συμβολή του MBSR για την κατάθλιψη και τις αγχώδεις διαταραχές
Οι παρεμβάσεις που βασίζονται στην ενσυνειδητότητα (mindfulness-based interventions) που είναι πιο δημοφιλείς για την επικουρική θεραπεία των σχετιζόμενων με την κατάθλιψη διαταραχών και των αγχωδών διαταραχών είναι το MBSR – Mindfulness-Based Stress Reduction (Πρόγραμμα Μείωσης του Στρες μέσω της Ενσυνειδητότητας) και το MBCT Mindfulness-Based Cognitive Therapy (Γνωσιακή Θεραπεία βασισμένη στην Ενσυνειδητότητα).
To MBSR αναπτύχθηκε απ’ τον Jon Kabat Zinn στην πανεπιστημιακή κλινική της Μασαχουσέτης, αρχικά για ασθενείς με χρόνιο πόνο. Στόχος για τους συμμετέχοντες ήταν να αναπτύξουν τις δεξιότητες αντιμετώπισης του προβλήματος (coping skills), να βελτιώσουν την διάθεση τους και την ποιότητα της ζωής τους. Επί του παρόντος, το MBSR αξιοποιείται ως κύρια ή πρόσθετη θεραπεία κυρίως για τις διαταραχές άγχους και πανικού, ενώ φαίνεται να λειτουργεί αποτελεσματικά και σε διάφορες περιπτώσεις καταθλιπτικών ατόμων.To MBSR στοχεύει στην ενίσχυση της αυτορρύθμισης και της συναισθηματικής διαχείρισης. Διεξάγεται σε ομαδικό πλαίσιο όπου τα μέλη, εκπαιδεύονται γύρω από τις αρχές της ενσυνειδητότητας, πραγματοποιούν ήπιες ασκήσεις Yoga (κυρίως hatha) και πληθώρα διαλογισμών που κύριο σκοπό έχουν να φέρουν (ή επαναφέρουν) την εστίαση της προσοχής στο παρόν μέσω της ευγενικής παρατήρησης. Η διάρκεια του προγράμματος είναι 8 εβδομάδες και ενδιάμεσα πραγματοποιείται κι ένα retreat. Μια μελέτη μάλιστα έδειξε ότι σε 4 μόλις εβδομάδες το MBSR περιόρισε το άγχος και την δυσφορία.( Mindfulness-based interventions for anxiety and depression – Shalini Bhattacharya & Stefan G. Hofmann )
Η συμβολή του MBCT για την κατάθλιψη και τις Αγχώδεις διαταραχές
To Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT) είναι η εμπλουτισμένη με γνωσιακές πρακτικές εκδοχή του MBSR. Αναπτύχθηκε για την αντιμετώπιση της υποτροπής της κατάθλιψης από τους John Teasdale , Zinden Segal και Mark Williams. Ο στόχος της συγκεκριμένης παρέμβασης είναι η αποκέντρωση από την αρνητική αυτοπροκατάληψη και η ανάπτυξη μιας μη επικριτικής , συμπονετικής στάσης προς τις καταθλιπτικές σκέψεις και τα συναισθήματα. Επιπλέον, οι πρακτικές του MBCT επιδρούν στους βασικούς μηχανισμούς που εμπλέκονται με την κατάθλιψη, μέσω ωφέλιμων γνωσιακών μετεγγραφών. Οι έρευνες που έχουν έως σήμερα πραγματοποιηθεί δείχνουν μια ξεκάθαρη υπεροχή των προγραμμάτων ενσυνειδητότητας (MBSR & MBCT), σε σύγκριση με τις συνηθισμένες μορφές θεραπείας (treatment-as-usual – TAU). Πιο συγκεκριμένα το MBCT (σε σύγκριση με την TAU) μείωσε σημαντικά τις ενοχλητικές σκέψεις σε θεραπευόμενους με κατάθλιψη που πριν ήταν ανθεκτικοί στη θεραπεία.
Το MBCT κυρίως αξιοποιεί τρείς πρακτικές:
- Ασκήσεις Hatha yoga που περιλαμβάνουν ασκήσεις νευρομυϊκής χαλάρωσης
- Το σάρωμα σώματος (Body Scan) που αφορά την σταδιακή εξέταση και ευγενική παρατήρηση όλου του σώματος.
- Τον καθιστικό διαλογισμό που περιλαμβάνει την επικέντρωση της προσοχής στην αναπνοή.
Οι Chiesa&Serretti (2011) παρουσίασαν ευρήματα που δείχνουν ότι η παρέμβαση MΒCT ήταν πιο αποτελεσματική για τη θεραπεία της υποτροπιάζουσας κατάθλιψης, σε σχέση με την ΤΑU, ενώ ο συνδυασμός MBCT με ταυτόχρονη προοδευτική διακοπή των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων ήταν εξίσου αποτελεσματικός με τη συνεχιζόμενη φαρμακευτική αγωγή των ασθενών.
Ένα ενδεδειγμένο παράδειγμα πρακτικής Mindfulness
Στο βιβλίο “Τhe Mindful Way through Depression” ο ειδικός μπορεί να μελετήσει πολλές βοηθητικές τεχνικές ενσυνειδητότητας που εφαρμόζονται στο MBSR και το MBCT. Μια από τις πιο ενδεδειγμένες περιγράφεται στη συνέχεια:
Πρόκειται για μια πρακτική καθιστού διαλογισμού. Αρχικά ο θεραπευόμενος κάθετε σε μία άνετη καθιστή θέση (στο πάτωμα, σε καρέκλα ή πάνω σε ένα yoga mat) που να τον εξυπηρετεί στο παρόν. Προτείνεται η πλάτη να είναι σε άνετη όρθια στάση με τα πόδια να πατούν στο πάτωμα για να τη στηρίζουν. Τα χέρια μπορούν να ακουμπούν ελαφρά τους μηρούς. Ο θεραπευόμενος κλείνει τα μάτια του και εστιάζει την προσοχή του στην αίσθηση του σώματός. Με την καθοδήγηση του θεραπευτή γίνεται μια εξερεύνηση των αισθήσεων στο σώμα. Στη συνέχεια ακολουθεί η ευγενική παρατήρηση των αλλαγών που προκύπτουν στις σωματικές αισθήσεις με επιλεκτική επικέντρωση της προσοχής στην κοιλιακή χώρα (παρατήρηση διαφραγματικής αναπνοής – Mindful Breathing). Επιπλέον, ο θεραπευόμενος παρατηρεί τις σκέψεις που εγείρονται κατά την διαλογιστική διαδικασία και του αποσπούν την προσοχή από την παρατήρηση της αναπνοής, ενώ με ευγένεια και χωρίς διάθεση κριτικής επαναφέρει την εστίασή του. Η άσκηση συνεχίζεται για 10 λεπτά και στοχεύει στην -με πρόθεση- παρατήρηση του τί συμβαίνει στο σώμα κατά την αναπνοή, ενώ ποικίλες σκέψεις μπορούν να έρχονται και να φεύγουν όπως τα σύννεφά στον ουρανό.
Με την ευχή η παραπάνω πρακτική να αξιοποιηθεί ωφέλιμα σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο, κλείνουμε το άρθρο μας, συμπεραίνοντας ότι, η ενσυνειδητότητα δύναται να εφαρμοστεί αποτελεσματικά, ακόμα και σε διαταραχές όπως η κατάθλιψη και η Γ.Α.Δ. (Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή). Η αναγνώριση και η αποδοχή των συμπτωμάτων της διαταραχής, η αντικατάσταση της επικριτικότητας με την ευγενική παρατήρηση και η επιλεκτική εστίαση της προσοχής, είναι κάποια μόνο από τα οφέλη που έχει να αποκομίσει ο θεραπευόμενος.
Βιβλιογραφική έρευνα και συγγραφή: Κριστιάνα Βασίλη, Τελειόφοιτος Τμήματος Ψυχολογίας ΕΚΠΑ
Επιμέλεια κειμένου και έλεγχος εγκυρότητας βιβλιογραφικών πηγών: Επιστημονική Ομάδα ΕΚ.Ι.ΣΥ.Π.
Βιβλιογραφικές Πηγές:
- Article: Mindfulness-based interventions for anxiety and depression (Shalini Bhattacharya ,Stefan G. Hofmann )
- Research article : Mindfulness-based cognitive therapy for patients with chronic , treatment-resistant depression : A pragmatic randomized controlled trial ( Mira B. Cladder-Micus , Anne E.M Speckens , Janna N. Vrijsen , Rogier T.Donders , Eni S. Becker , Jan spijker )
- Article : Mindfulness-based psychotherapies : a review of conceptual foundations , empirical evidence and practical considerations ( Melbourne Academic Mindfulness Interest Group , Australian and New Zeland Journal of Psychiatry 2006 )
- Clinical Handbook of Mindfulness ( Jon Kabat Zinn )
- Τhe Mindful Way through Depression ( Mark Williams , John Teasdale , Zindel Segal , Jon Kabat-Zinn)
- Οι γνωσιακες ψυχοθεραπειες και το τρίτο κύμα ψυχοθεραπείων στις αγχώδεις διαταραχές (ΠΑΠΑΚΩΣΤΑΣ Γ.ΙΩΑΝΝΗΣ )
- Institute of Health Metrics and Evaluation. Global Health Data Exchange (GHDx). https://vizhub.healthdata.org/gbd-results/
- GBD Results Tool. In: Global Health Data Exchange [website]. Seattle: Institute for Health Metrics and Evaluation; 2019 https://vizhub.healthdata.org/gbd-results?params=gbd-api-2019-permalink/716f37e05d94046d6a06c1194a8eb0c9