Νέα – Ενημερώσεις
Mindfulness: ένα σημαντικό εφόδιο για την καταπολέμηση του Burnout
- 15 Νοεμβρίου, 2023
- Posted by: Γιάννης Βλαχάκης
- Category: Mindfulness Owl Trainer
Ας ξεκινήσουμε με μια ενδιαφέρουσα έρευνα για το stress
Η καθημερινή ζωή του ανθρώπου είναι γεμάτη stress. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2007, από τους 1.848 συμμετέχοντες το 79% συμφώνησε πως το στρες είναι γεγονός ζωής (Niazi & Niazi, 2011). Το stress που βιώνει το άτομο καθημερινά μπορεί να εντοπιστεί σε πολλά πλαίσια και ένα από αυτά είναι και η εργασία. Πλήθος παραγόντων συμβάλλουν στη δημιουργία και διατήρηση του εργασιακού στρες, όπως ο χαοτικός τρόπος ζωής, η υπερβολική ανάμειξη εργασιακής και οικογενειακής ζωής και η ασυμφωνία προσωπικών και οργανωτικών αξιών (Leiter & Maslach, 2015). Αυτό το παρατεταμένο στρες μπορεί να οδηγήσει σε ένα φαινόμενο που ονομάζεται επαγγελματική εξουθένωση (burnout) με πλήθος επιπτώσεων τόσο για τους εργαζομένους όσο και για τους εργοδότες (Taylor & Millear, 2016). Καθώς αποτελεί μείζον πρόβλημα απαιτείται μια αποτελεσματική λύση και η βιβλιογραφία έχει δείξει πως το mindfulness είναι σε θέση να την προσφέρει. Στη συνέχεια του άρθρου θα γνωστοποιηθεί ο τρόπος που οι Mindfulness πρακτικές μπορούν να αξιοποιηθούν σε άτομα με εργασιακό στρες ή/και burnout και θα παρουσιαστούν στοιχεία που επικυρώνουν την αποτελεσματικότητα τους.
Τι είναι η επαγγελματική εξουθένωση (burnout);
Η επαγγελματική εξουθένωση είναι διαδικασία που προκύπτει όταν οι εργαζόμενοι δεν ταιριάζουν με τα εργασιακά τους περιβάλλοντα ή όταν ο φόρτος εργασίας είναι υψηλός για μεγάλο χρονικό διάστημα. Περιλαμβάνει τρείς διαστάσεις, σύμφωνα και με το Maslach Burnout Inventory, οι οποίες είναι: H συναισθηματική εξάντληση, ο κυνισμός (απόμακρη στάση απέναντι στην εργασία) και η μειωμένη επαγγελματική αποτελεσματικότητα. Για να πραγματοποιηθεί διάγνωση απαιτείται υψηλό σκορ εξάντλησης συνδυαστικά με υψηλό σκορ σε μία από τις δύο εναπομένουσες διαστάσεις του Maslach Burnout Inventory (Leiter & Maslach, 2015).
Οι αρνητικές επιδράσεις αυτού του φαινομένου, τόσο για τους εργαζομένους όσο και για τους εργοδότες, ποικίλλουν και είναι σημαντικές. Αρχικά, έχει συσχετιστεί με ψυχικές διαταραχές (όπως η κατάθλιψη), καρδιαγγειακά σύνδρομα, αρνητική αντιμετώπιση καταστάσεων και διαμάχες στο εργασιακό και οικογενειακό πλαίσιο. Κάποιες ακόμα επιπτώσεις είναι οι συχνές απουσίες από την εργασία, η χαμηλή εργασιακή επίδοση, η κακή ποιότητα εξυπηρέτησης των πελατών, καθώς και προβλήματα στις σχέσεις με τους συναδέλφους (Leiter & Maslach, 2015).
Παρόλο που το άρθρο μας επικεντρώνεται στο εργασιακό burnout, οφείλουμε να αναφέρουμε ότι το burnout μπορεί να προκύψει και σε άλλες μη σχετιζόμενες με τον επάγγελμα καταστάσεις, όπως σε νεαρές μητέρες και σε φοιτητές.
Mindfulness και Burnout
Όλα τα ανωτέρω καθιστούν αναγκαία την αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης με έμφαση στα ίδια τα άτομα. Προς αυτή την κατεύθυνση σημαντική κρίνεται η συμβολή της ενσυνειδητότητας. Η ενσυνειδητότητα (mindfulness) είναι η επίγνωση που αναδύεται μέσω τις επιλεκτικής επικέντρωσης στο παρόν, με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Η με πρόθεση παρατήρηση της παρούσας εμπειρίας πραγματοποιείται, όσο το δυνατόν, χωρίς αντίδραση, χωρίς κριτική και ανοιχτόκαρδα (Kabat- Zinn, 2015). Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε πλήθος εργαζομένων, επιβεβαιώθηκε ότι τα βασικά χαρακτηριστικά του mindfulness σχετίζονταν με χαμηλότερα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης. Επιπλέον, διαπιστώθηκε ότι μπορεί να αποτελέσει ένα ατομικό χαρακτηριστικό που συνιστά έναν προστατευτικό παράγοντα κατά της επαγγελματικής εξουθένωσης (Taylor & Millear, 2016).
Για την καλλιέργεια της ενσυνειδητότητας σε εργαζομένους έχουν αξιοποιηθεί κατά βάση προγράμματα που βασίστηκαν στο Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR), το οποίο ανέπτυξε ο Jon Kabat- Zinn το 1979. Αποτελείται από συναντήσεις 2,5 ωρών ανά εβδομάδα για 8 εβδομάδες, με μία επιπλέον ημέρα «απόδρασης» (retreat). Η εκπαίδευση που λαμβάνουν οι συμμετέχοντες αφορά mindfulness τεχνικές διαλογισμού, συνδυαστικά με απλές διατάσεις του σώματος και ασκήσεις yoga (Niazi, & Niazi, 2011). Το πρόγραμμα MBSR αρχικά αναπτύχθηκε με στόχο τη διαχείριση του στρες και του πόνου. Πλέον χρησιμοποιείται για τη θεραπεία πολλών διαταραχών, ανάμεσα σε αυτές και η επαγγελματική εξουθένωση. (Davies, 2008).
Η αποτελεσματικότητα του Mindfulness σε άτομα που βιώνουν επαγγελματική εξουθένωση.
Σε συστηματική ανασκόπηση που διερεύνησε την αποτελεσματικότητα του Mindfulness για τη θεραπεία της επαγγελματικής εξουθένωσης σε επαγγελματίες υγείας και εκπαιδευτικούς, διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν ισχυρά στοιχεία που την υποστηρίζουν. Οι έρευνες που εξετάστηκαν αξιοποίησαν είτε μια τροποποιημένη έκδοση του παραδοσιακού MBSR, είτε σύντομα προγράμματα βασισμένα στο MBSR, είτε προγράμματα “mindfulness training” που διέφεραν σημαντικά από το MBSR.
Στην πρώτη περίπτωση, μία από τις έρευνες που πραγματοποιήθηκαν ήταν αυτή του Cohen-Katz και των συνεργατών του, που εφάρμοσαν το πρόγραμμα 8 εβδομάδων σε επαγγελματίες υγείας (κυρίως νοσοκόμους). Οι συμμετέχοντες αυτού του προγράμματος βρέθηκε πως είχαν σημαντικά μειωμένα επίπεδα συναισθηματικής εξάντλησης και αυξημένη αίσθηση προσωπικής επιτυχίας, ενώ βελτίωση αναφορικά με τη διάσταση της συναισθηματικής εξάντλησης εντοπίστηκε και 3 μήνες μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος. Αντίστοιχα αποτελέσματα βρέθηκαν και σε παρόμοιες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν μεταγενέστερα με συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς (Luken, 2016).
Αναφορικά με τα σύντομα MBSR προγράμματα, στην έρευνα του Mackenzie και των συνεργατών του, ιδιαίτερα αποτελεσματικό φάνηκε να είναι το πρόγραμμα σε ομάδα νοσοκόμων, οι οποίοι μετά την ολοκλήρωση του παρουσίαζαν σημαντικά μειωμένα επίπεδα εξάντλησης και κυνισμού συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου.
Στην περίπτωση των μη παραδοσιακών προγραμμάτων “mindfulness training” μία ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί η έρευνα του Hulsheger και των συνεργατών του, οι οποίοι εφάρμοσαν μια παρέμβαση που περιλάμβανε εργαζομένους πολλών ειδικοτήτων (τραπεζίτες, πωλητές, ψυχολόγους και άλλους). Τους έδωσαν την οδηγία να ολοκληρώσουν συγκεκριμένες ασκήσεις Mindfulness στον προσωπικό τους χώρο και χρόνο εντός 10 εργάσιμων ημερών. Τα αποτέλεσμα που μετρήθηκαν, έδειξαν ότι σημείωσαν σημαντική μείωση στα επίπεδα συναισθηματικής εξάντλησης μετά το πέρας της παρέμβασης (Luken, 2016).
Η εφαρμογή παρεμβάσεων ενσυνειδητότητας σε εταιρείες.
Προς αυτή την κατεύθυνση και δεδομένου ότι οι περισσότερες παρεμβάσεις εστιάζουν σε ειδικούς στον τομέα της υγείας ή της εκπαίδευσης, πρόσφατα έχει αναδυθεί και η ανάγκη να ενσωματωθούν και σε εταιρικά περιβάλλοντα. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε με συμμετέχοντες εργαζομένους τεσσάρων εταιρειών αξιοποιήθηκε ένα πρόγραμμα με τίτλο «WorkingMind» το οποίο δομικά αντιπροσώπευε τα παραδοσιακά προγράμματα Mindfulness, όμως είχε προσαρμοστεί στις ανάγκες και τις απαιτήσεις των εργαζομένων. Το αποτέλεσμα ήταν ότι μετά την παρέμβαση οι συμμετέχοντες σημείωναν σημαντική μείωση στην επαγγελματική εξουθένωση και το προσλαμβανόμενο στρες. Παρατηρήθηκε επίσης βελτίωση στα επίπεδα ευεξίας. Τέλος φάνηκε να βελτιώνεται το ομαδικό και οργανωσιακό κλίμα, καθώς και η προσωπική επίδοση (Kersemaekers et al., 2018).
Ενδεδειγμένες πρακτικές ενσυνειδητότητας για το burnout
Με βάση τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι η ενσυνειδητότητα πράγματι είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος καταπολέμησης του burnout. Έτσι, μπορεί να αξιοποιηθεί ώστε τα άτομα να απομακρύνουν το στρες, να αποκτούν αυξημένη νοητική διαύγεια και καλύτερη συγκέντρωση. Στις περισσότερες πρακτικές ενσυνειδητότητας εντοπίζονται 3 βασικές μέθοδοι. Η πρώτη είναι το body scan, όπου τα άτομα φέρνουν στην επίγνωσή τους σταδιακά τα μέρη του σώματος τους, κατευθύνοντας κατάλληλα την προσοχή τους και παρατηρώντας τις σκέψεις και τα συναισθήματα τους. Η δεύτερη είναι ο καθιστός διαλογισμός, ο οποίος περιλαμβάνει την παρατήρηση της αναπνοής, των αισθήσεων, συναισθημάτων, ήχων και σκέψεων. Τέλος, η τρίτη μέθοδος είναι η Hatha yoga που περιλαμβάνει ήρεμες σωματικές στάσεις που αναπτύσσουν δύναμη, ευλυγισία και ισορροπία. (Davies, 2008).
Ολοκληρώνοντας, το άρθρο αυτό προτάσσει το mindfulness ως ένα νέο και αποτελεσματικό εφόδιο κατά της επαγγελματικής εξουθένωσης και του παρατεταμένου στρες. Σε έναν κόσμο γεμάτο στρες δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να κινητοποιήσουν τις εσωτερικές τους δυνάμεις ώστε να επιτύχουν την ευεξία και την ανάπτυξη.
Εάν είστε ειδικός ψυχικής υγείας και ενδιαφέρεστε να εκπαιδευτείτε κατάλληλα, σας προτείνουμε ανεπιφύλακτα το ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα «Mindfulness για ειδικούς ψυχικής υγείας». Ένα πρόγραμμα πιστοποιημένο από τον διεθνή οργανισμό I.M.M.A.
Βιβλιογραφική Έρευνα – Συγγραφή: Σοφία Αυγεροπούλου, τελειόφοιτη φοιτήτρια, Τμήματος Ψυχολογίας ΕΚΠΑ
Επιμέλεια κειμένου και έλεγχος εγκυρότητας βιβλιογραφικών πηγών: Επιστημονική Ομάδα ΕΚ.Ι.ΣΥ.Π.
Βιβλιογραφικές Πηγές:
- Davies, W.R. (2008). Mindful Meditation Healing Burnout in Critical Care Nursing, Holistic Nursing Practice, 22 (1), 32-36. DOI: 10.1097/01.HNP.0000306326.56955.14\
- Kabat- Zinn, J. (2015). Mindfulness. Orthogonal Rotation in Consciousness, 6, 1481–1483. DOI 10.1007/s12671-015-0456-x
- Kersemaekers, W., Rupprecht, S., Wittmann, M., Tamdjidi, C., Falke, P., Donders, R., Speckens, A. & Kohls N. (2018). A Workplace Mindfulness Intervention May Be Associated With Improved Psychological Well-Being and Productivity. A Preliminary Field Study in a Company Setting. Front. Psychol, 9. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.00195\
- Leiter, M.P. and Maslach, C. (2015). Job Burnout. In Wiley Encyclopedia of Management (eds C.L. Cooper, P.C. Flood and Y. Freeney). https://doi.org/10.1002/9781118785317.weom110006
- Luken, M. Sammons, A. (2016). Systematic Review of Mindfulness Practice for Reducing Job Burnout. The American journal of occupational therapy, 70 (2). DOI:10.5014/ajot.2016.016956
- Niazi, A.K. & Niazi, S.K. (2011). Mindfulness- based stress reduction: a non- pharmacological approach for chronic illnesses. North Americal Journal of Medical Sciences, 3 (1), 20- 21. doi: 10.4297/najms.2011.320
- Taylor, N.T. & Millear, P.M.R. (2016). The contribution of mindfulness to predicting burnout in the workplace. Personality and Individual Differences, 89, 123-128. https://doi.org/10.1016/j.paid.2015.10.005