Νέα – Ενημερώσεις
Η Ενσυνειδητότητα στην Οικογενειακή Θεραπεία
- 10 Απριλίου, 2024
- Posted by: Γιάννης Βλαχάκης
- Category: Mindfulness Owl Trainer
Γεφυρώνοντας τη βουδιστική παράδοση με την επιστημονική εγκυρότητα
Η ενσυνειδητότητα έχει ρίζες στη βουδιστική παράδοση, από την οποία ο Jon Kabat Zinn αφαίρεσε τις έννοιες της πνευματικότητας και της θρησκευτικότητας, ώστε να προσδοθεί επιστημονική εγκυρότητα κατά την αρχική δημιουργία της παρέμβασης για τη μείωση του στρες, με την ονομασία Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR). Εντούτοις, τονίζεται ότι δεν αποτελεί άλλη μία τεχνική χαλάρωσης και ότι δεν πρέπει να συγχέεται με ορισμένες τεχνικές της παραδοσιακής Γνωσιακής Συμπεριφοριστικής Θεραπείας (ΓΣΘ). Συγκεκριμένα, στόχος των τεχνικών δεν είναι η αναδόμηση δυσλειτουργικών συμπεριφορών, αλλά η μεταποίηση της σχέσης του ατόμου με την εσωτερική του εμπειρία, οδηγώντας στη συμπόνια του ιδίου σε σχέση με τις προσωπικές του δυσκολίες (Gemescu, 2019). Στο παραπάνω, διακρίνεται η ομοιότητα με τη φιλοσοφία των τεχνικών του Τρίτου Κύματος της ΓΣΘ, όπου κύριος στόχος είναι η επίγνωση και η αποδοχή της παρούσας εμπειρίας του ατόμου.
Οι τεχνικές ενσυνειδητότητας αποτελούν πολύτιμα εργαλεία για τους ειδικούς ψυχικής υγείας. Συμβάλουν στην αντιμετώπιση ποικίλων ψυχικών διαταραχών όπως, χρόνιο πόνο (Kabat-Zinn, 1982), άγχος (Miller et al., 1995), οριακή διαταραχή προσωπικότητας (Linehan et al., 2006), διαταραχές πρόσληψης τροφής (Kristeller et al., 2006), κατάθλιψη (Ma & Teasdale 2004) και εξαρτήσεις (Marlatt et al., 2004). Οι περισσότερες έρευνες μελετούν την αποτελεσματικότητα της ενσυνειδητότητας σε ατομικό επίπεδο, ενώ τελευταία γίνεται προσπάθεια μελέτης τους και σε ομαδικό (Brody et al., 2018). Ωστόσο, οι πρώτες ενδείξεις σχετικά με την αποτελεσματικότητα της ενσυνειδητότητας στη θεραπεία ζευγαριών και οικογένειας είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικές (Gemescu, 2019). Κατά συνέπεια, με επιπλέον έρευνες αναμένεται η επιστημονική της κατοχύρωση και σε αυτούς τους τομείς.
Διαπροσωπικές σχέσεις
Οι στενές διαπροσωπικές σχέσεις μπορεί να είναι γεμάτες τόσο με απόλαυση όσο και με πόνο, γεγονός που συνδέει την ευτυχία και την υγεία των ανθρώπων με την ποιότητα αυτών των σχέσεων. Με τη σειρά της, η ικανοποίηση στις σχέσεις συνδέεται ευρύτερα με την ικανοποίηση στη ζωή και την ψυχική υγεία (Mikulincer & Shaver, 2007). Διαφαίνεται ότι οι αρνητικές σκέψεις και συμπεριφορές επιδρούν στην ικανότητα δημιουργίας σχέσεων φροντίδας. Ωστόσο, διαμέσου των διδαχών των λαών της ανατολής, οι οποίες παρουσιάζουν τρόπους επίτευξης ψυχικής και συναισθηματικής γαλήνης, μπορούν να ενισχυθούν στα άτομα οι δεξιότητες αντιμετώπισης των παραπάνω προκλήσεων. Συνεπώς, με την ενσωμάτωση τεχνικών ενσυνειδητότητας στην οικογενειακή θεραπεία αναμένεται να αυξηθεί η απόλαυση που λαμβάνουν οι θεραπευόμενοι από τις διαπροσωπικές τους σχέσεις (Gambrel & Keeling, 2010).
Η ενσυνειδητότητα σχετίζεται θετικά με την ικανοποίηση στις οικογενειακές σχέσεις, τις δεξιότητες αντιμετώπισης του στρες εντός της οικογένειας, την αποδοχή του/της συντρόφου και την ανάπτυξη ενσυναίσθησης. Πιο συγκεκριμένα, σχετικά με τις σχέσεις γονέα-παιδιού, συμβάλει στην αναδόμηση των αυτόματων δυσπροσαρμοστικών αποκρίσεων σε ποικίλα συμβάντα, αυξάνοντας τη συναισθηματική σύνδεση μεταξύ των μελών και αναπτύσσοντας υγιέστερη επικοινωνία (Siegel, 2007). Επιπρόσθετα, παρατηρούνται θετικά αποτελέσματα στη θεραπεία, σχετιζόμενα με τη σεξουαλική ζωή και την ασφαλή σύνδεση των συντρόφων.
Εφαρμογή στη θεραπεία ζεύγους και το πρόγραμμα MBRE
Έρευνες σχετικά με την εφαρμογή τεχνικών ενσυνειδητότητας σε ζευγάρια παρουσίασαν, εκτός από τα προαναφερθέντα αποτελέσματα, και αυξημένα επίπεδα αυτό-ελέγχου και θετικής αντίληψης του/της συντρόφου. Πιο ειδικά, ένα σημαντικό εύρημα σε έρευνα με θέμα την επίλυση διαφωνιών, έδειξε ότι η ενσυνειδητότητα επηρέασε την αντίληψη που είχε το άτομο για τη συναισθηματική κατάσταση, την επικοινωνία και την αντίληψη περί της διαφωνίας του ιδίου και όχι του συντρόφου (Gambrel & Keeling, 2010). Επισημαίνεται από τους ερευνητές ότι η χρήση των τεχνικών και από τα δύο μέλη θα ήταν ιδιαίτερα ωφέλιμη για την επίλυση της διαφωνίας, ενώ προτείνεται η ταυτόχρονη παρέμβαση και στους δύο συντρόφους, έναντι των ατομικών παρεμβάσεων.
Στα χνάρια του μοντέλου του MBSR, δημιουργήθηκε ένα πειραματικό είδος παρέμβασης για ζευγάρια με την ονομασία Mindfulness-Based Relationship Enhancement (MBRE). Μέσω ενός κύκλου μαθημάτων οκτώ εβδομάδων, τα ζευγάρια έκαναν πρακτική σε ασκήσεις γιόγκα με τον/την σύντροφο, διαλογισμό αγάπης-καλοσύνης και ασκήσεις ενσυνείδητου αγγίγματος. Η θεωρητική βάση αυτού του μοντέλου ήταν ότι η ενσυνειδητότητα θα δίδασκε στα ζευγάρια την ανοικτότητα και τη μη επικριτικότητα (Gambrel & Keeling, 2010). Οι ερευνητές έδωσαν έμφαση στο γεγονός ότι η ενσυνειδητότητα μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη της συμπόνοιας για τον εαυτό και τον άλλον, το οποίο είναι ιδιαίτερα ενισχυτικό στην ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων.
Βοηθώντας την οικογένεια
Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, ο Siegel (2007) θεωρεί ότι η ενσυνειδητότητα βελτιώνει το δέσιμο και την προσκόλληση μεταξύ γονιών και παιδιών. Η θεωρία όπως και η έρευνα εστιάζει στη βελτίωση της ικανότητας του γονιού να ρυθμίζει τα συναισθήματά του και να συντονίζεται συναισθηματικά με το τέκνο του, μέσω της ενσυνειδητότητας. Για την ακρίβεια, οι κύριες πτυχές μιας ενσυνείδητης γονεϊκότητας έχουν οριστεί ως η ενεργητική ακρόαση, η αυτό-ρύθμιση, η αποδοχή εαυτού και τέκνου, η συναισθηματική επίγνωση εαυτού και τέκνου, και η συμπόνοια για τον εαυτό και το τέκνο. Φυσικά, τα αναφερθέντα στοιχεία αποτελούν και ενδείξεις αποτελεσματικών διαπροσωπικών σχέσεων γενικότερα.
Ο τομέας της διαπροσωπικής νευροβιολογίας, ο οποίος βασίζεται στη νευροβιολογία και τη θεωρία δεσμού του Bowlby, θεωρεί ότι οι κατοπτρικοί νευρώνες που διαθέτουν οι άνθρωποι και τους επιτρέπουν να συντονίζονται με τη συμπεριφορά και τα συναισθήματα των συνανθρώπων τους, είναι στοιχεία της κοινωνικής τους φύσης (Gambrel & Keeling, 2010). Η εκπαίδευση στην ενσυνειδητότητα βελτιώνει τη λειτουργία του εγκεφάλου, ισχυροποιώντας τους κατοπτρικούς νευρώνες, κάνοντάς τους ικανότερους να συσχετιστούν με τους υπόλοιπους νευρώνες του εγκεφάλου. Ο Siegel (2007) διαπραγματεύεται τρόπους εκπαίδευσης των γονέων σε θέματα ενσυνειδητότητας, ώστε να βελτιώσουν τη συναισθηματική τους ρύθμιση και κατ’ επέκταση βοηθώντας την ανάπτυξη των παιδιών τους.
Διαφαίνεται μια προσπάθεια δημιουργίας προγραμμάτων ενσυνειδητότητας για γονείς, τα οποία να υποστηρίζονται ερευνητικά, όπως το Mindful Parenting Program, που εστιάζει στη σχέση γονέα-παιδιού μετά από διαζύγιο (Altmaier and Maloney, 2007). Ένα άλλο πρόγραμμα σχετικά με την πρόληψη χρήσης ναρκωτικών ουσιών με την ονομασία Strengthening Families Program, δέχτηκε την προσθήκη εκμάθησης τεχνικών ενσυνειδητότητας από τους γονείς, γεγονός που βελτίωσε τη σχέση μεταξύ γονέων και παιδιών. Επιπρόσθετες έρευνες κατέδειξαν την αποτελεσματικότητα της ενσυνειδητότητας σε γονείς με παιδιά που ανήκουν σε ειδικούς πληθυσμούς, όπως παιδιά με αυτισμό, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) και λοιπές αναπτυξιακές δυσκολίες (Singh et al., 2010). Τέλος, η θεραπεία μέσω της ενσυνειδητότητας βοηθάει τις οικογένειες που βιώνουν τραυματικά συμβάντα, όπως την απώλεια ενός παιδιού ή τη διαβίωση σε καθεστώτα πολιτικών συγκρούσεων.
Για ένα καλύτερο μέλλον
Αν και η εφαρμογή της εσνυνειδητότητας στην οικογενειακή θεραπεία βρίσκεται σε πρώιμα στάδια, η υιοθέτηση από τους γονείς αρχών όπως, η παρουσία στο εδώ και τώρα, η ανοχή στο άγχος, ο συντονισμός στον εσωτερικό κόσμο των μελών της οικογένειας, η καλλιέργεια θετικών συναισθημάτων, η ενσυναίσθηση, και η ασφαλής προσκόλληση, αποτελούν ενισχυτικούς παράγοντες για τις διαπροσωπικές σχέσεις της οικογένειας. Όλα τα παραπάνω, οδηγούν σε μία ολιστική σχέση με τον εαυτό, τον/την σύντροφο και το οικογενειακό σύστημα. Από την πλευρά του θεραπευτή, η χρήση τεχνικών ενσυνειδητότητας στον ίδιο, τον καθιστά ικανότερο να εστιάσει στη θεραπεία και να διατηρήσει την προσοχή του σε αυτήν (Chiesa, Calati & Sereti, 2011).
Βιβλιογραφική ερευνά – συγγραφή: Ευάγγελος Δεμερούτης, τελειόφοιτος φοιτητής Τμήματος Ψυχολογίας του Επιστημονικού Κολλεγίου Ελλάδος SCG – σε συνεργασία με το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου.
Επιμέλεια κειμένου και έλεγχος εγκυρότητας βιβλιογραφικών πηγών: Επιστημονική Ομάδα ΕΚ.Ι.ΣΥ.Π.
Βιβλιογραφικές Πηγές:
- Altmaier, E., & Maloney, R. (2007). An initial evaluation of a mindful parenting program. Journal of Clinical Psychology, 63, 1231–1238.
- Brody, J. L., Schere, D. G., Turner, C. W., Annett, R. D., Dalen, J. (2018). A Conceptual Model and Clinical Framework for Integrating Mindfulness into Family Therapy with Adolescents. Family Process, Vol. 57.
- Chiesa, A., Calati, R., & Serretti (2011). Does mindfulness training improve cognitive abilities? A systematic review of neuropsychological findings. Clinical Psychology Review, 31, 449-464.
- Gambrel, L. E. and Keeling, M. L. (2010). Relational Aspects of Mindfulness: Implications for the Practice of Marriage and Family Therapy. Contemp Fam Ther,32:412-426.
- Gemescu, M. (2019). Mindfulness-Based Couples and Family Therapy: a Literature Review. Journal of Experiential Psychotherapy. Vol 22.
- Kabat-Zinn, J. (1982). An outpatient program in behavioral medicine for chronic pain patients based on the practice of mindfulness meditation: Theoretical considerations and preliminary results. General Hospital Psychiatry, 4(1), 33–47.
- Kristeller, J. L., Baer, R. A., & Quillian-Wolever, R. (2006). Mindfulness-based approaches to eating disorders. In R. A. Baer (Ed.), Mindfulness-based treatment approaches: Clinician’s guide to evidence base and applications. Amsterdam: Academic.
- Linehan, M. M., Comtois, K. A., Murray, A. M., Brown, M. Z., Gallop, R. J., Heard, H. L., et al. (2006). Two-year randomized controlled trial and follow-up of dialectical behavior therapy vs. therapy by experts for suicidal behaviors and borderline personality disorder. Archives of General Psychiatry, 63(7), 757–766.
- Ma, S. H., & Teasdale, J. D. (2004). Mindfulness-based cognitive therapy for depression: Replication and exploration of differential relapse prevention effects. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 72, 31–40.
- Marlatt, G. A., Wikiewitz, K., Dillworth, T. M., Bowen, S. W., Parks, G. A., & Macpherson, L. M. (2004). Vipassana meditation as a treatment for alcohol and drug use disorders. In S. C. Hayes, V. M. Follette, M. M. Linehan, et al. (Eds.), Mindfulness and acceptance: Expanding the cognitive-behavioral tradition. New York: Guilford.
- Mikulincer, M., & Shaver, P. R. (2007). Boosting Attachment Security to Promote Mental Health, Prosocial Values, and Inter-group Tolerance. Psychological Inquiry, 18(3), 139–156.
- Miller, J. J., Fletcher, K., & Kabat-Zinn, J. (1995). Three-year follow-up and clinical implications of a mindfulness meditation-based stress reduction intervention in the treatment of anxiety disorders. General Hospital Psychiatry, 17(3), 192–200.
- Siegel, D. J. (2007). The mindful brain. W. W. Norton.
- Singh, N. N., Singh, A., Lancioni, G., Singh, J., Winton, A., & Adkins, A. (2010). Mindfulness training for parents and their children with ADHD increases the children’s compliance. Journal of Child and Family Studies, 19(2), 157. doi:10.1007/s10826-009-9272-z.