Νέα – Ενημερώσεις
Η εφαρμογή του Mindfulness στην τρίτη ηλικία
- 6 Δεκεμβρίου, 2023
- Posted by: Γιάννης Βλαχάκης
- Category: Mindfulness Owl Trainer
Ορίζοντας την Τρίτη ηλικία
Αδιαμφισβήτητα, η Τρίτη ηλικία είναι μια περίοδος που χαρακτηρίζεται από πολλές αλλαγές. Αλλαγές που σχετίζονται με την σωματική υγεία, την αντοχή, καθώς και κοινωνικοπολιτικές, οικονομικές και οικογενειακές αλλαγές. Αρχικά είναι σημαντικό να ορίσουμε την «τρίτη ηλικία». Σύμφωνα με την Τσαλαμανδρή (2021), το μέρος της ζωής που ακολουθεί την περίοδο της ώριμης ζωής και προηγείται του φυσικού θανάτου, ονομάζεται γήρανση. Η παραπάνω περίοδος χαρακτηρίζεται ως τρίτη ηλικία. Χρονολογικά, η γήρανση δεν έχει κάποια ορισμένη ηλικία αν και στις περισσότερες έρευνες χρησιμοποιούντα τα 65 έτη, ως σημείο αναφοράς (Αθανάσιου et al, 2005).
Ενδιαφέρουσες έρευνες για την Τρίτη ηλικία
Στην έρευνα των Kinsella και Velkoff (2001), απεικονίστηκε ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός ατόμων ≥ 65 ετών, αυξάνεται κατά σχεδόν 800.000 το μήνα. Στην ίδια έρευνα φαίνεται ότι η αύξηση των ηλικιακών ετών, δεν είναι ανάλογη με την βελτίωση της ποιότητα ζωής (well being). Επιπρόσθετα, οι ηλικιωμένοι φαίνεται να υποφέρουν από χρόνιες ασθένειες και πολλαπλές απώλειες (φίλων, συγγενών και συντρόφων).
Σε άλλη έρευνα που διεξήχθη στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 80% του πληθυσμού άνω των 65 ζει με τουλάχιστον μια χρόνια πάθηση και το 50% με δύο (Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, 2003). Διεθνείς μελέτες επίσης, τεκμηριώνουν ότι η άνοια επηρεάζει 1 στα 20 άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών και 1 στα 5 άνω των 80 ετών. Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι σε όλο τον κόσμο, υπολογίζονται 24 εκατομμύρια άνθρωποι με άνοια.
Ο πόνος και το στρες αποτελούν επίσης παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων (Ferrell, 1991 Landi et al., 2001). Επιπλέον, οι πολλαπλές απώλειες φίλων, οικογένειας και η απώλεια της υγείας μπορεί να οδηγήσουν σε απόγνωση και άλλα συναισθηματικά προβλήματα, ακόμη και σε κατάθλιψη (CohenMansfield & Marx, 1993; Parmelee, Katz, & Lawton, 1991). Πιο συγκεκριμένα, πάνω από 13,5% των ηλικιωμένων που χρειάζονται φροντίδα στο σπίτι και 11,5% των ηλικιωμένων που ζουν σε γηροκομείο πάσχουν από κατάθλιψη (Hybels & Blazer, 2003).
Σχετικά με όλα τα παραπάνω, η ενσυνειδητότητα (mindfulness) μπορεί να αξιοποιηθεί ως μια μέθοδος ανακούφισης από τη δυσφορία που ταλανίζει τους ηλικιωμένους. Κι αυτό γιατί οι θεραπευτικές παρεμβάσεις που εστιάζουν στην ενσυνειδητότητα (MBIs) θεωρούνται ενδεδειγμένες για άτομα με χρόνιο στρες ή/και άτομα που έχουν συμπτωματολογία διαταραχών άγχους και κατάθλιψης. Στη συνέχεια του άρθρου, περιγράφονται οι ιδιαιτερότητες των εφαρμογών ενσυνειδητότητας στην τρίτη ηλικία.
Mindfulness και τρίτη ηλικία
Με τον όρο ενσυνειδητότητα (mindfulness) περιγράφεται η δυνατότητά ενός ατόμου να συμμετέχει πλήρως και σκόπιμα σε μια εμπειρία, σε χρόνο ενεστώτα. Το 1979, ο Kabat-Zinn ξεκίνησε το πρόγραμμα Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) με σκοπό την αντιμετώπιση του στρες, του χρόνιου πόνου και άλλων προβλημάτων. Πλέον, η παρέμβαση αυτή εφαρμόζεται σε όλο τον κόσμο και αξιοποιείται σε μια πληθώρα διαταραχών. Επίσης η ενσυνειδητότητα ωφελεί ένα άτομο στη διατήρηση της ηρεμίας και της ψυχικής του ευεξίας. Σημαντικό είναι να αναγερθούμε και στη βελτίωση εγκεφαλικών λειτουργιών όπως είναι η συγκέντρωση, η μνήμη, οι κοινωνικές δεξιότητες κ.α. Τέλος η ενσυνειδητότητα φαίνεται να έχει οφέλη στη σωματική ευεξία και στον ύπνο.
Από τη βιβλιογραφία, διακρίνεται ότι η ενσυνειδητότητα είναι μια εύκολα εφαρμόσιμη πρακτική που μπορεί να ενσωματωθεί σε οποιανδήποτε καθημερινή ρουτίνα. Δεν απαιτεί καμία επιβάρυνση χρηματική ή κάποιας μορφής μακροχρόνιας δέσμευσης, ενώ δεν απαιτούνται ειδικές δεξιότητες. Έτσι, η ενσυνειδητότητα φαίνεται εξαιρετικά κατάλληλη, ακόμη και για άτομα μεγαλύτερης ηλικίας που μπορεί να έχουν περιορισμένη κινητικότητα, οικονομική δυσχέρεια κ.α.
Εστιάζοντας στην ενσυνειδητότητα και τις εφαρμογές της στην τρίτη ηλικία, έχει βρεθεί ότι συμβάλει στη μείωση της συναισθηματικής αντιδραστικότητας (Mroczek et al. 2013), στη βελτίωση του ύπνου (Gallegos et al. 2018), στη μείωση του πόνου (Zhou et al. 2018), στην αύξηση της αποδοχής και τη ψυχολογική ευελιξία (Moss et al. 2015). Επιπρόσθετα, η πρόληψη αποτελεί προτεραιότητα για τη μείωση της άνοιας, γι’ αυτό προωθούνται αλλαγές στον τρόπο ζωής μέσω μη φαρμακολογικών παρεμβάσεων. Τα πρώτα πορίσματα των ερευνών σχετικά με το τελευταίο είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρα.
Επιπλέον, οι ψυχοσυναισθηματικές καταστάσεις που σχετίζονται με το στρες, το άγχος και την κατάθλιψη είναι γνωστοί παράγοντες κινδύνου για την άνοια. Ωστόσο οι ειδικοί σπάνια στοχεύουν σε προληπτικές μη φαρμακολογικές παρεμβάσεις. Έμμεσα στοιχεία, ή άμεσες αλλά προκαταρκτικές αναφορές, υποδεικνύουν ότι οι διαλογισμοί ενσυνειδητότητας ενδείκνυνται για τη μείωση του στρες, τη συναισθηματική ρύθμιση και τη εστίαση της προσοχής καθώς και για την ψυχική και εγκεφαλική υγεία και ευεξία των ηλικιωμένων.
Πρακτικές Mindfulness για άτομα της τρίτης ηλικίας
Μια mindfulness πρακτική που μπορεί να εφαρμόσει ο καθένας και ενδείκνυται για άτομα της τρίτης ηλικίας, είναι η «καθοδηγούμενη φαντασία» (καταγράφεται και ως τεχνική «νοερής απεικόνισης»). Πιο συγκεκριμένα, η «καθοδηγούμενη φαντασία» είναι μια πρακτική που αξιοποιεί τη δύναμη του εύπλαστου νου, ώστε να προσφέρει γαλήνη και ψυχοσωματική ηρεμία στο άτομο που την εφαρμόζει. Χρειάζεται μόνο ένα ήσυχο μέρος για να μπορέσει κάποιος να καθίσει ή να ξαπλώσει αναπαυτικά και απλώς να κλείσει τα μάτια. Έπειτα, παίρνοντας μερικές βαθιές αναπνοές , το άτομο μπορεί να φανταστεί ότι βρίσκεται σε μια ήρεμη σκηνή όπως μια μαγευτική οροσειρά, ένα ρυάκι, έναν κήπο κ.α. Μπορεί τέλος να οραματιστεί τον εαυτό του να περπατάει και να εξερευνά με ευγένεια και με δημιουργική αδιαφορία το σημείο που βρίσκεται φαντασιακά.
Η γηρίατρος Stephanie Cheng (2018), προτείνει ως ενδεδειγμένη πρακτική ενσυνειδητότητας τον καθιστό ή ξαπλωτό διαλογισμό με τα στοιχεία του ουρανού. Σε αυτήν την πρακτική το ηλικιωμένο άτομο μπορεί να χαλαρώσει και να εστιάσει την προσοχή του στις σκέψεις του, επιτρέποντας σε αυτές να ελευθερώνονται όπως τα σύννεφα που φεύγουν από τον ουρανό ή όπως τα ροδοπέταλα, τα οποία παίρνει ο αέρας. Με αυτόν τον τρόπο, το άτομο μαθαίνει να αποδεσμεύεται από τις δυσφορικές σκέψεις. Η Cheng συμπληρωματικά επισημαίνει: «Όταν κάνουμε διαλογισμό, η αναπνοή και ο καρδιακός ρυθμός επιβραδύνονται, η αρτηριακή πίεση μειώνεται, το στρες μειώνονται, η πεπτική λειτουργία βελτιώνεται και η αίσθηση της έντασης στο σώμα μειώνεται».
Συμπεράσματα
Εν κατακλείδι, συμπεραίνουμε ότι η ενσυνειδητότητα μπορεί να συμβάλει αισθητά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων. Παρότι προέρχεται από πρακτικές που ανακαλύφθηκαν πριν από χιλιάδες χρόνια, το Mindfulness, στη σύγχρονη εποχή αποτελεί ένα θεραπευτικό εργαλείο το οποίο ολοένα και αναπτύσσεται.
Ολοκληρώνοντας το σημερινό άρθρο, αξίζει να κάνουμε μια αναφορά στον Siegel (2007) ο οποίος μας προτρέπει να απολαμβάνουμε τη ζωή χωρίς να είμαστε δεσμευμένοι στον αυτόματο πιλότο, αλλάζοντας τις συνήθεις ανταποκρίσεις μας. Μέσω της ενσυνειδητότητας μπορούμε να αποφορτιστούμε από την περιττή δυσφορία και να εστιάσουμε στο νόημα της ζωής, όποια κι αν είναι η ηλικία μας. Ας υιοθετήσουμε λοιπόν το ρητό που αποδίδεται στον Abraham Lincoln: «Add life to your years, not just more years to life.»
Βιβλιογραφική Έρευνα – Συγγραφή: Λουΐζα Κυθρεώτου, τελειόφοιτη φοιτήτρια, Τμήματος Ψυχολογίας ΕΚΠΑ.
Επιμέλεια κειμένου και έλεγχος εγκυρότητας βιβλιογραφικών πηγών: Επιστημονική Ομάδα ΕΚ.Ι.ΣΥ.Π.
Βιβλιογραφικές Πηγές:
- Bee, L.M., 2009. Mindfulness-Based Elder Care: Communicating Mindfulness to Frail Elders and Their Caregivers, in: . pp. 431–445.. https://doi.org/10.1007/978-0-387-09593-6_24
- «The many benefits of meditation for older adults», Heidi Godman, June 2018 https://health.usnews.com/wellness/aging-well/articles
- Stevens, B.A., Brooke, N., 2021. Meditation and Mindfulness: Resources for Aged Care, in: . pp. 3150–3154 https://doi.org/10.1007/978-3-030-22009-9_146
- Luders, E. (2014, Jan). Exploring age-related brain degeneration in meditation practitioners. Ann N Y Acad Sci, 1307, 82-88. https://doi.org/10.1111/nyas.12217
- Chételat G, Lutz A, Arenaza-Urquijo E, Collette F, Klimecki O, Marchant N. Why could meditation practice help promote mental health and well-being in aging? Alzheimers Res Ther. 2018 Jun 22;10(1):57. doi: 10.1186/s13195-018-0388-5. PMID: 29933746; PMCID: PMC6015474.
- ΤΣΑΛΑΜΑΝΔΡΗ, Β. (2022). Σύνδρομο ευθραυστότητας και ποιότητα ζωής στην Τρίτη Ηλικία.