Νέα – Ενημερώσεις
Διαταραχή άγχους υγείας και θεραπεία βασισμένη στην ενσυνειδητότητα
- 24 Ιανουαρίου, 2024
- Posted by: Γιάννης Βλαχάκης
- Category: Mindfulness Owl Trainer
Εισαγωγή
Αδιαμφισβήτητα, ένας μεγάλος αριθμός του γενικού πληθυσμού αντιμετωπίζει συμπτωματολογία της διαταραχής άγχους υγείας. Ειδικά στις μέρες μας, όπου οι υγειονομικές αλλαγές που απορρέουν από την πρόσφατη πανδημία COVID-19 και οι νέες συνθήκες που καλούμαστε να προσαρμόσουμε στη ζωή μας, έχει οδηγήσει στην αύξηση των επιπέδων άγχους που βιώνουμε και σχετίζεται με την ψυχοσωματική μας υγεία.
Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε την αντιμετώπιση της διαταραχής άγχους υγείας, μέσα από θεραπευτικά προγράμματα βασισμένα στην ενσυνειδητότητα. Πιο συγκεκριμένα θα μελετηθεί το πρόγραμμα MBCT (Mindfulness Based Cognitive Therapy ή στα ελληνικά: Γνωσιακή θεραπεία βασισμένη στην ενσυνειδητότητα) και η εφαρμογή του σε άτομα που βιώνουν άγχος για την υγεία τους.
Τα χαρακτηριστικά του Άγχους Υγείας
Ως «άγχος υγείας» ορίζεται η αναιτιολόγητη ανησυχία του ατόμου ότι είτε πάσχει, είτε πρόκειται να νοσήσει από κάποια σοβαρή ασθένεια, χωρίς όμως αυτή η πεποίθηση να βασίζεται σε αποτελέσματα ιατρικών εξετάσεων (Leonidou & Panayiotou, 2018, Salkovskis & Warwick, 1986). Επιπλέον, σε αυτή τη διαταραχή το άτομο αρχίζει να περιορίζει τις κοινωνικές του δραστηριότητες, με σκοπό να προστατευθεί και να μειώσει τις πιθανότητες να κολλήσει κάτι. Τα άτομα που πάσχουν από άγχος υγείας επιδιώκουν να συγκεντρώνονται στον εαυτό τους και να παρατηρούν συστηματικά τις σωματικές τους αλλαγές, καθώς αδυνατούν να τις εξηγήσουν. Συχνά αναπτύσσουν ρουτίνες γύρω από τη διατροφή και την υγιεινή τους, όπως για παράδειγμα, να πλένουν συστηματικά τα χέρια τους ή να τρώνε επιλεγμένες τροφές.
Σχετικά με τις αιτίες που προκαλούν την προαναφερόμενη διαταραχή δεν υπάρχει κάτι ξεκάθαρο. Ωστόσο σύμφωνα με το DSM-5, μερικά από τα συμπτώματα που παρουσιάζονται είναι το αίσθημα διαρκούς φόβου για ασθένειες και μικρόβια, ο φόβος του θανάτου και γενικότερα, το άγχος για την σωματική υγεία (προσκόλληση στη σκέψη: κάτι κακό επίκειται στην υγεία μου). Επιπρόσθετα τα άτομα με τη συγκεκριμένη διαταραχή, βιώνουν σωματικές ενοχλήσεις και αισθάνονται συμπτώματα από σοβαρές ασθένειες. Έτσι, οδηγούνται σε επαναλαμβανόμενες ιατρικές εξετάσεις για να προκαλέσουν στον εαυτό τους μια πρόσκαιρη ανακούφιση από την δυσφορία.
Στοιχεία που παρατηρούνται έντονα στα άτομα με άγχος υγείας είναι η αποφυγή της κοινωνικής ζωής, η μείωση της εργασιακής τους απόδοσης και η μείωση της απόλαυσης των καθημερινών εμπειριών. Όλα τα παραπάνω απορρέουν από τις κυρίαρχες αρνητικές σκέψεις του άγχους υγείας που συνήθως είναι: «θα κολλήσω κάποια ασθένεια / μικρόβιο» ή/και «θα επιβαρύνω περισσότερο την καταβεβλημένη υγεία μου».
Mindfulness και Άγχος Υγείας
Το άγχος υγείας είναι μια διαταραχή που χρειάζεται άμεση ψυχολογική υποστήριξη και γι’ αυτό συνιστώνται οι θεραπευτικές παρεμβάσεις που βασίζονται στην ενσυνειδητότητα ή αλλιώς mindfulness based interventions.
Πιο συγκεκριμένα, ενσυνειδητότητα ορίζεται ως η επίγνωση που προκύπτει από την παρατήρηση της εμπειρίας μας με έναν συγκεκριμένο τρόπο: σκόπιμα, στο παρόν χωρίς κριτική. Αφορά στην εμπρόθετη εστίαση της προσοχής μας, στην λεπτό προς λεπτό εμπειρία, με διάθεση ευγενικής περιέργειας και αποδοχής των θετικών και των αρνητικών σκέψεων και συναισθημάτων που αναδύονται (Kabat-zinn, 2015).
Σύμφωνα με επιστήμονες που μελετούν τη διαταραχή άγχους υγείας, μια ενδεδειγμένη παρέμβαση είναι η γνωστική θεραπείας βασισμένη στην ενσυνειδητότητα (Mindfulness-Based Cognitive Therapy-MBCT) που φαίνεται να έχει κερδίσει την ερευνητική και κλινική προσοχή (Segal, Williams, & Teasdale, 2002- Teasdale et al., 2000). Αυτή η παρέμβαση διαφέρει από την παραδοσιακή γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία – CBT, καθώς δεν προσπαθεί να αλλάξει τις δυσλειτουργικές πεποιθήσεις γύρω από την υγεία, αλλά να μεταποιήσει την διαδικασία της σκέψης και της προσοχής.
Οι θεραπευτές της MBCT χρησιμοποιούν συχνά τεχνικές γνωστικής αναδιάρθρωσης για να βοηθήσουν τους ανθρώπους να αμφισβητήσουν τις αρνητικές σκέψεις και πεποιθήσεις τους. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιούν ασκήσεις ενεργοποίησης της συμπεριφοράς για να ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να ασχοληθούν με πιο θετικές δραστηριότητες. (Ασκήσεις ενεργοποίησης της συμπεριφοράς). Επιπλέον, μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να αναπτύξουν μια πιο θετική προοπτική για τη ζωή, αυξημένη αυτοσυμπόνια και καλύτερες δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων. Οι συνεδρίες MBCT μπορεί να είναι μεγαλύτερες από τις παραδοσιακές συνεδρίες θεραπείας και διαρκούν περίπου 60 έως 90 λεπτά. Συνήθως πραγματοποιούνται σε ομαδικά πλαίσια.
Σε μια συνεδρία MBCT, θα ζητηθεί στον ενδιαφερόμενο να εστιάσει στην αναπνοή του, παρατηρώντας τυχόν σωματικές αισθήσεις ή σκέψεις που έρχονται στην επιφάνεια (Body Scan). Ακόμα στα πλαίσια των συνεδριών πραγματοποιούνται καθιστοί διαλογισμοί που αποσκοπούν στην αταραξία του νου, την απονία και τη δημιουργική αδιαφορία. Τέλος μπορούν να αξιοποιηθούν και ήπιες σωματικές ασκήσεις yoga. Σε όλα τα παραπάνω ο θεραπευτής βοηθάει τον θεραπευόμενο να συνδέσει τις σκέψεις με τα συναισθήματα, να παρατηρήσει πώς συνεργάζονται για να επηρεάσουν τη συμπεριφορά του. Το τελευταίο κυρίως επιτυγχάνετε από τις ερωτήσεις αναστοχασμού που γίνονται στο τέλος κάθε mindfulness πρακτικής και οδηγούν στην επίγνωση.
Μια προτεινόμενη πρακτική Mindfulness
Σε όλες τις διαταραχές άγχους συνιστώνται ασκήσεις διαλογισμού που φέρνουν το άτομο σε μια νοητική γείωση. Μια τέτοια πρακτική γείωσης είναι η λεγόμενη τεχνική «5,4,3,2,1» η οποία ανήκει στη κατηγορία των άτυπων διαλογισμών. Η εκτέλεση αυτής της άσκησης βοηθά να «προσγειωθούμε» στην παρούσα στιγμή και στο περιβάλλον και να αποφορτιστούμε από τις δυσφορικές σκέψεις. Είναι αρκετά απλή και μπορεί να πραγματοποιηθεί σε οποιοδήποτε χώρο.
Ένα άτομο με διαταραχή άγχους υγείας όταν νιώθει πως το περικυκλώνουν αγχώδεις σκέψεις σχετικά με την υγεία του, μπορεί να κοιτάξει γύρω του, στο περιβάλλον που βρίσκεται και να εστιάσει την προσοχή μέσω των αισθήσεων στα παρακάτω:
- Πέντε πράγματα που μπορεί να δει γύρω του. Παρατηρεί και περιγράφει τα οπτικά ερεθίσματα.
- Τέσσερα πράγματα που μπορεί να αγγίξει ή να αισθανθεί. Παρατηρεί υφές, θερμοκρασίες αντικειμένων κλπ.
- Τρία πράγματα που μπορεί να ακούσει. Παρατηρεί εσωτερικούς και εξωτερικούς ήχους.
- Δύο πράγματα που μπορεί να μυρίσει.
- Ένα πράγμα που μπορεί να γευτεί.
- Η πρακτική μπορεί να ολοκληρωθεί με μια δήλωση ευγνωμοσύνης ή αυτοσυμπόνιας.
Μέσα από την παραπάνω πρακτική το άτομο αποστασιοποιείται από τις καταστροφικές σκέψεις που σχετίζονται με την υγεία του και επανέρχεται πιο λειτουργικό στο παρόν.
Εν κατακλείδι
Ολοκληρώνοντας το παρόν άρθρο, οφείλουμε να αναφερθούμε στο γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν σκέψεις και ανησυχίες με επίκεντρο την υγεία από καιρό σε καιρό (Looper & Kirmayer, 2001). Οι ανησυχίες για την υγεία εξυπηρετούν μια προσαρμοστική λειτουργία, καθώς παρακινούν το άτομο να παρακολουθεί προσεκτικά τις σωματικές αισθήσεις για να διασφαλίσει ότι τα σοβαρά σημεία και συμπτώματα αντιμετωπίζονται έγκαιρα. Πολλοί άνθρωποι, λόγω των έντονων ρυθμών της καθημερινότητας αλλά και τον τρόμο που μπορεί να σπέρνει η ίδια η κοινωνία και τα ΜΜΕ, μπορεί να εμφανίζουν έντονη ανησυχία για την υγεία τους είτε έχουν κάποια συμπτώματα είτε όχι.
Το mindfulness, είναι μια ψυχοεκπαιδευτική πρακτική που δεν έχει σκοπό να εξαφανίσει το παραπάνω πρόβλημα. Αντ’ αυτού έχει σκοπό να βοηθήσει τα άτομα που καταβάλλονται από αρνητικές σκέψεις για την υγεία τους, να υιοθετήσουν την δήλωση: «αυτές οι σκέψεις δεν με ορίζουν». Όπως άλλωστε έγραψε ο Jon Kabat Zinn, «δεν μπορείς να σταματήσεις τα κύματα, όμως μπορείς να μάθεις να κολυμπάς».
Εάν επιθυμείτε να εκπαιδευτείτε στο Mindfulness και να γνωρίσετε την παρέμβαση MBCT (3ο ρεύμα ΓΣΨ), μπορείτε να επισκεφτείτε τον παρακάτω σύνδεσμο για περαιτέρω πληροφορίες: Εκπαιδευτικά Προγράμματα ΕΚΙΣΥΠ
Βιβλιογραφική Έρευνα – Συγγραφή: Λουΐζα Κυθρεώτου, τελειόφοιτη φοιτήτρια, Τμήματος Ψυχολογίας ΕΚΠΑ.
Επιμέλεια κειμένου και έλεγχος εγκυρότητας βιβλιογραφικών πηγών: Επιστημονική Ομάδα ΕΚ.Ι.ΣΥ.Π.
Βιβλιογραφικές Πηγές:
- Kabat-Zinn, J. 2015. Mindfulness. Mindfulness, 6(6), 1481-1483.
- Abramowitz, J.S., Olatunji, B.O. and Deacon, B.J., 2007. Health anxiety, hypochondriasis, and the anxiety disorders. Behavior therapy, 38(1), pp.86-94.
- how to overcome health anxiety: 3 helpful tips https://www.highfocuscenters.com/how-to-overcome-health-anxiety-3-helpful-tips/
- McManus, F., Muse, K. and Surawy, C., 2011. Mindfulness-based cognitive therapy (MBCT) for severe health anxiety. Healthcare Counselling and Psychotherapy Journal, pp.19-23.
- Κατσούλη, Μ., 2021. Άγχος υγεας, φόβοι και ψυχική ανθεκτικότητα των Επαγγελματιών Υγείας που απασχολούνται σε Αντικαρκινικό Νοσοκομείο».